Xaccicekliler fesilesi
Formulu: K4L4E4+2D1 (erkəkciklərin 4ü uzun , 2si qısa)
Cicek qrupları: Sade salxım
Meyve tipləri: Buynuzcuq, buynuzmeyvə, findiqciq(quduzotu0
Yarpaq: novbeli duzulus, sade, blumlu ve ya tam, nestersekilli yarpaq formalari
Cicek qurulusu: Sari (kelem, yabani turp ve digerleri) ,ag (quduzotu, quseppeyi) cicekleri var.
Tozlanma : Heseratla carpaz
Numayendeleri: birillik ,ikiillik, coxillik ot bitkileri
Fesileye aid olan bitkiler:quduzotu,derman suverani,adi vezerek,yabani turp, kelem, quseppeyi, salgam
Yabani turp
Birillik alaq otudur. Tesbehsekilli buynuzmeyvelerinin arakesmeleri enine qirilir.
Quseppeyi
Cicekleri ag rengdedir. Lecekleri butovdur.Yarpaginda C vitamini vardir. Qankesici ehimiyyete malikdir.Buynuzmeyveleri ucbucaq formalidir.Bir yay erzinde 3-4 nesl verir.
Kelem
İkillik bitkidir.Birinci ildegovde yumrusu emele getirir, ikinci ilde ise cicek qrupu emele getirir. Cicekleri saridir. Veteni araliq denizidir. Lakin Araliq denizi kelemleri bas emele getirmir yarpaq formali olur.Kelemin iki sortu olur :gecyetisen ve faras kelem. Faras yeni tezyetisen kelem yazda yetisir onun sitillerini ekine payizda kocururler, gecyetisen sort kelem ise payizda yetisir ve onun sitillerini yazda ekine kocururler.Keleminust yarpaqlari yasil rengde, alt yarpaqlari ise ag rengde olur.Ust yarpaqlarda fotosintez gedir, alt yarpaqlarda uzvi maddeler toplanilir.Kelemin yarpaginin hem altinda, hem ustunde agizciqlar var. Suya telebkar bitkidir. Eger kelemde fosfor maddesi catismazsa bu zaman onun yarpaginda benovseyi lekeler olu. Eger kalium catismazsa qehveyi lekeler olur.Eger azot catismazsa yarpaqlar zeif ve sari rengli olur. Kelemin en cox teleb etdiyi gubre azot gubresidir.Kelemin bir cox novleri var: kolrabi kelemi(turpabenzer yogunlasmis hissesi yeyilir) , brussel kelemi( Cxirda basciqlari yeyilir) , Gul kelemi (cicek qruplari yeyilir, ozu ag rengli olur) ,Yarpaq kelemi (yem bitkisidir) . Qirmizibas kelem (soyuga davamlidir ,basi boyuk olur).
Xaççiçeklilər fəsiləsi haqqinda maraqli faktlar
KELEM HAQQİNDA
Kələmdə istənilən qədər faydalı maddələr---şəkər, zülallar,yağlar, selluloza, fermentlər, bir çox mikroelementlər kompleksi(məsələn ürək əzələsinin qidalanmasında böyük rolu olan çoxlu kali), üzvü turşular və fitonsidlər,mineral duzlar, baktrrosid təsirli lizosim, həmçinin qeyri adi miqdarda çoxlu vitamilər—vitamin C(limon və apelsinin tərkibindəkindən çox), P, B1, B2, B3,K, B..., yara xəstəliyinə qarşı vitamin U vardır. O mədənin selikli qişasının müqavimətini artırır, yara artıq əmələ gəlibsə toxumaların regenerassiyasıni və sağalmanın tezləşməsini sürətləndirir. Bundan başqa vitaminU bir çox dəri xəstəlıklərində; ekzemada, psoriazda, neyrodermitdə qeyri adi dərəcədə effektlidir.Kali duzlarının yüksək miqdarına görə kələm böyrək xəstəliklərində faydalıdır. Aterosklerozdan əziyyət çəkənlərə pektin birləşmələri lazımdır ki, onlar da kələmdə vardır. Onlar xolesterini xaric etməyə kömək edir.Öd kisəsinin xəstəliklərində kələm şirəsi ödün sekressiyasını gücləndirir. Bundan başqa şirə qara ciyərə, həmçinin hepatitlərin bütün tiplərində yaxşı təsir göstərir. Mədə-bağırsaq sisteminin xəstəliklərində müntəzəm olaraq yarım stəkan isti, yeməkdən qabaq kələm şirəsi içmək məsləhətdir: ağrılar, ürək bulanma, qıcqırma, qusma şəfalı içginin təsirindən geri çəkiləcəkdir. Nəhayət, kələm arıqlamaq üçün əvəzedilməz vasitədir. Onun yarpaqlarında karbohidratların yağa çevrilməsinə mane olan tartron turşusu vardir. Bundan başqa o yağın qarın nahiyəsındən, buddan, həmçinin toplandığı digər yerlərdən artığının çıxmasını stimullaşdırır.
QUŞƏPPƏYİ HAQQİNDA
Quşəppəyi alaq bitkisi olub, düzənliklərdən başlayaraq orta dağ qurşaqlarınadək, bostanlıqlarda, bağ və bağçalarda, yol kənarları, yaşayış evlərinin ətraflarında və s. yerlərdə geniş yayılmışdır. Bitki vegetasiya dövrü ərzində 64000 – ə qədər toxum verir ki, bunun da nəticəsində yay mövsümündə 4 dəfə inkişaf edib, məhsulvermə qabiliyyətinə malik olur. Yay fəslində həm cavan, həm də yaşlı quşəppəyi bitkisinə rast gələ bilərik. Yarpaqlarının tərkibində xolin, asetatxolin, tiramin, izotin, aşı, bursov, alma, limon, çaxır turşuları, A, B2, K, D, C vitaminləri, efir yağı, Fe, Cr, Mn, Cu, Ti, Al, P, K və s. makro və mikroelementlər aşkar olunmuşdur. Yeyinti məqsədləri üçün cavan yarpaq, çiçək və gövdələrindən istifadə edilir. Bitkidən qatqı kimi istifadə edib sup, borş, salat, püre və s. hazırlayırlar. Azərbaycanın əksər rayonlarında quşəppəyini erkən yazda toplayır, adi halda duzlayıb yeyirlər. Çox vaxt rayon və şəhər bazarlarına çıxarılıb satılır. Quşəppəyini ehtiyat məqsədilə yığır, 100 – 1200C – də qurudur, tərəvəzlərdə qarışdırıb duza və turşuya qoyulmuş halda istifadə edirlər. Respublikamız bol quşəppəyi ehtiyatına malikdir. Qış fəslində quşəppəyi bitkisini ev şəraitində dibçəklərdə, qutularda yetişdirib, məhsul əldə etmək olar.Dərman məqsədilə yerüstü hissələri bitki çiçəkləyən dövrdə yığılır, açıq havada qurudulur. Tibbdə qurudulmuş quşəppəyindən spirtli duru ekstrakt və dəmləmə hazırlanır ki, bundan da mədə – bağırsaq, böyrək və ağciyər, uşaqlıq qanaxmalarında qankəsici vasitə kimi istifadə olunur.Elmi təbabətdə quşəppəyinin 10% – li sulu dəmləməsi burun, ağciyər, böyrək qanamalarina qarşı işlədilir. Quşəppəyindən hazırlanan preparatlar bağırsaq, soyuqdəymə, qaraciyər, böyrək və maddələr mübadiləsi pozuntularını aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Xalq təbabətində quşəppəyinin dəmləmə, cövhər və preparatları qanaxmaların, hipertoniyanın, hamiləlik toksikozlarında, qastrit və mədə yaralarının, vərəm, diabet, ravmatizm və s. xəstəliklərin müalicəsində işlədilir. Quşəppəyindən hazırlanan şirə əzələ zədələrində, əziklərin müalicəsində kompres sarğı kimi tətbiq edilir.
Cicek qrupları: Sade salxım
Meyve tipləri: Buynuzcuq, buynuzmeyvə, findiqciq(quduzotu0
Yarpaq: novbeli duzulus, sade, blumlu ve ya tam, nestersekilli yarpaq formalari
Cicek qurulusu: Sari (kelem, yabani turp ve digerleri) ,ag (quduzotu, quseppeyi) cicekleri var.
Tozlanma : Heseratla carpaz
Numayendeleri: birillik ,ikiillik, coxillik ot bitkileri
Fesileye aid olan bitkiler:quduzotu,derman suverani,adi vezerek,yabani turp, kelem, quseppeyi, salgam
Yabani turp
Birillik alaq otudur. Tesbehsekilli buynuzmeyvelerinin arakesmeleri enine qirilir.
Quseppeyi
Cicekleri ag rengdedir. Lecekleri butovdur.Yarpaginda C vitamini vardir. Qankesici ehimiyyete malikdir.Buynuzmeyveleri ucbucaq formalidir.Bir yay erzinde 3-4 nesl verir.
Kelem
İkillik bitkidir.Birinci ildegovde yumrusu emele getirir, ikinci ilde ise cicek qrupu emele getirir. Cicekleri saridir. Veteni araliq denizidir. Lakin Araliq denizi kelemleri bas emele getirmir yarpaq formali olur.Kelemin iki sortu olur :gecyetisen ve faras kelem. Faras yeni tezyetisen kelem yazda yetisir onun sitillerini ekine payizda kocururler, gecyetisen sort kelem ise payizda yetisir ve onun sitillerini yazda ekine kocururler.Keleminust yarpaqlari yasil rengde, alt yarpaqlari ise ag rengde olur.Ust yarpaqlarda fotosintez gedir, alt yarpaqlarda uzvi maddeler toplanilir.Kelemin yarpaginin hem altinda, hem ustunde agizciqlar var. Suya telebkar bitkidir. Eger kelemde fosfor maddesi catismazsa bu zaman onun yarpaginda benovseyi lekeler olu. Eger kalium catismazsa qehveyi lekeler olur.Eger azot catismazsa yarpaqlar zeif ve sari rengli olur. Kelemin en cox teleb etdiyi gubre azot gubresidir.Kelemin bir cox novleri var: kolrabi kelemi(turpabenzer yogunlasmis hissesi yeyilir) , brussel kelemi( Cxirda basciqlari yeyilir) , Gul kelemi (cicek qruplari yeyilir, ozu ag rengli olur) ,Yarpaq kelemi (yem bitkisidir) . Qirmizibas kelem (soyuga davamlidir ,basi boyuk olur).
Xaççiçeklilər fəsiləsi haqqinda maraqli faktlar
KELEM HAQQİNDA
Kələmdə istənilən qədər faydalı maddələr---şəkər, zülallar,yağlar, selluloza, fermentlər, bir çox mikroelementlər kompleksi(məsələn ürək əzələsinin qidalanmasında böyük rolu olan çoxlu kali), üzvü turşular və fitonsidlər,mineral duzlar, baktrrosid təsirli lizosim, həmçinin qeyri adi miqdarda çoxlu vitamilər—vitamin C(limon və apelsinin tərkibindəkindən çox), P, B1, B2, B3,K, B..., yara xəstəliyinə qarşı vitamin U vardır. O mədənin selikli qişasının müqavimətini artırır, yara artıq əmələ gəlibsə toxumaların regenerassiyasıni və sağalmanın tezləşməsini sürətləndirir. Bundan başqa vitaminU bir çox dəri xəstəlıklərində; ekzemada, psoriazda, neyrodermitdə qeyri adi dərəcədə effektlidir.Kali duzlarının yüksək miqdarına görə kələm böyrək xəstəliklərində faydalıdır. Aterosklerozdan əziyyət çəkənlərə pektin birləşmələri lazımdır ki, onlar da kələmdə vardır. Onlar xolesterini xaric etməyə kömək edir.Öd kisəsinin xəstəliklərində kələm şirəsi ödün sekressiyasını gücləndirir. Bundan başqa şirə qara ciyərə, həmçinin hepatitlərin bütün tiplərində yaxşı təsir göstərir. Mədə-bağırsaq sisteminin xəstəliklərində müntəzəm olaraq yarım stəkan isti, yeməkdən qabaq kələm şirəsi içmək məsləhətdir: ağrılar, ürək bulanma, qıcqırma, qusma şəfalı içginin təsirindən geri çəkiləcəkdir. Nəhayət, kələm arıqlamaq üçün əvəzedilməz vasitədir. Onun yarpaqlarında karbohidratların yağa çevrilməsinə mane olan tartron turşusu vardir. Bundan başqa o yağın qarın nahiyəsındən, buddan, həmçinin toplandığı digər yerlərdən artığının çıxmasını stimullaşdırır.
QUŞƏPPƏYİ HAQQİNDA
Quşəppəyi alaq bitkisi olub, düzənliklərdən başlayaraq orta dağ qurşaqlarınadək, bostanlıqlarda, bağ və bağçalarda, yol kənarları, yaşayış evlərinin ətraflarında və s. yerlərdə geniş yayılmışdır. Bitki vegetasiya dövrü ərzində 64000 – ə qədər toxum verir ki, bunun da nəticəsində yay mövsümündə 4 dəfə inkişaf edib, məhsulvermə qabiliyyətinə malik olur. Yay fəslində həm cavan, həm də yaşlı quşəppəyi bitkisinə rast gələ bilərik. Yarpaqlarının tərkibində xolin, asetatxolin, tiramin, izotin, aşı, bursov, alma, limon, çaxır turşuları, A, B2, K, D, C vitaminləri, efir yağı, Fe, Cr, Mn, Cu, Ti, Al, P, K və s. makro və mikroelementlər aşkar olunmuşdur. Yeyinti məqsədləri üçün cavan yarpaq, çiçək və gövdələrindən istifadə edilir. Bitkidən qatqı kimi istifadə edib sup, borş, salat, püre və s. hazırlayırlar. Azərbaycanın əksər rayonlarında quşəppəyini erkən yazda toplayır, adi halda duzlayıb yeyirlər. Çox vaxt rayon və şəhər bazarlarına çıxarılıb satılır. Quşəppəyini ehtiyat məqsədilə yığır, 100 – 1200C – də qurudur, tərəvəzlərdə qarışdırıb duza və turşuya qoyulmuş halda istifadə edirlər. Respublikamız bol quşəppəyi ehtiyatına malikdir. Qış fəslində quşəppəyi bitkisini ev şəraitində dibçəklərdə, qutularda yetişdirib, məhsul əldə etmək olar.Dərman məqsədilə yerüstü hissələri bitki çiçəkləyən dövrdə yığılır, açıq havada qurudulur. Tibbdə qurudulmuş quşəppəyindən spirtli duru ekstrakt və dəmləmə hazırlanır ki, bundan da mədə – bağırsaq, böyrək və ağciyər, uşaqlıq qanaxmalarında qankəsici vasitə kimi istifadə olunur.Elmi təbabətdə quşəppəyinin 10% – li sulu dəmləməsi burun, ağciyər, böyrək qanamalarina qarşı işlədilir. Quşəppəyindən hazırlanan preparatlar bağırsaq, soyuqdəymə, qaraciyər, böyrək və maddələr mübadiləsi pozuntularını aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Xalq təbabətində quşəppəyinin dəmləmə, cövhər və preparatları qanaxmaların, hipertoniyanın, hamiləlik toksikozlarında, qastrit və mədə yaralarının, vərəm, diabet, ravmatizm və s. xəstəliklərin müalicəsində işlədilir. Quşəppəyindən hazırlanan şirə əzələ zədələrində, əziklərin müalicəsində kompres sarğı kimi tətbiq edilir.
Sistematika
Bitkiler alemi iki sinfe bolunur: Birlepeliler ve ikilepeliler. En boyuk kateqoriya alemdir. En kicik amma en ehemiyyetli kateqoriya ise növdür.Eyni bir növe aid olan bitkilerde generativ ve vegetativ orqanlar ferqli ola biler. Amma eyni cinse aid olan bitkilerde generativ orqanlar eyni olur , vegetativ orqanlar ise muxtelif qurulusda olur. Eyni fesileye aid olan bitkilerde hem generativ , hem de vegetativ orqanlar eyni qurulusda olur. Sira ozunde fesileleri birlesdirir. Adi da fesilenin adi ile eyni olur. Tarixi inkisafca yaxin olan bitkiler eyni siraya aid olur.Eyni sinfe aid olan bitkilerde toxumun qurulusu, yarpaq damarlanmasi, kok sistemi eyni olmalidir. Amma elbetteki istisnalarda var,meselen: qargagozu ve bagayarpagi bitkisi. Qargagozu bitkisi birlepeli bitkidir. Sacaqli kok sistemine malikdir, amma yarpaq damarlanmasi torvaridir. Bagayarpagi ise ikilepelilere aiddir, yarpaq damarlanmasi qovsvaridir, kok sistemi sacaqlidir.
Gulcicekliler fesilesi
Cicek formulu: K5l5E_D_ -itburnukimiler
K5l5E_D1-gavalikimiler, almakimiler
K4L4E_D_- dikduran qaytarma
Cicek: Erkekciklerin sayi leceklerin sayindan 2-4 defe coxdur. Yumurtaliq ust ,alt, yarimalt veziyyetde ola biler, batiq , duz ,qabariq formali olur.
Yarpaq qurulusu: sade(alma ,armud, heyva),murekkeb(tek lelekvari- qizilgul, ucer-boyurtken, ciyelek)
Yarpaq yerlesmesi: novbeli duzulusludur. Yarpaqaltligi var.
Cicekqrupu: tek-tek(erik,heyva) ,qalxan(armud) ,sade salxim (gilas) , sade cetir (alma,albalı)
Tozlanma:heseratla carpaz tozlanma
Meyve tipleri: yalanci gilemeyve-itburnu , qizilgul
tumlu meyve- alma,armud, heyva
ceyirdekmeyve- saftalı, erik
fındıqcıq- itburnunun heqiqi meyvesi, topulqa
yigma findiqciq- ciyelek
yigma ceyirdekmeyve- boyurtken, moruq
Numayendeleri:topulqa, dikduran qaytarma,meyve itkileri, boyurtken, erik, cay cinqilotu
ot bitkileri- ciyelek,dikduran qaytarma,sirpencesi
bezek bitkileri- dovsan kelemi, yemisan, pirokanta(olmez kol), topulqa
Gulcicekliler fesilesine 4 cins aiddir:almakimiler, topulqakimiler, gavalıkimiler, itburnukimiler.
Fesileye aid olan bitkiler
İTBURNU (YABANI QIZILGÜL)
Budaqları , yarpaq damarları, saplaqları tikanlıdır. Murekkeb yarpaqlarinda 5-7 xirda sade yarpaq olur.Esl meyvesi findiqciq tukcukludur, yalanci meyvesi yeyilir
Gülcicekliler fesilesi maraqlı faktlar
Xalq təbabətində çiyələyin meyvəsindən podaqra və böyrəklərdə daş əmələgəlmə xəstəliyində, yarpaqlarında isə sidikqovucu dərman kimi istifadə edilir. Çiyələk eyni zamanda orqanizmin maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır və həzmolmanı asanlaşdırır, qaraciyərin və kisəsinin iltihabını aradan qaldırır. Çiyələk avitaminoz xəstəliyinə qarşı da yaxşı təsir göstərir.Çiyələyin təzə meyvələrindən, eləcə də qurudulmuş kökümsovlarından sulu bişirmə hazırlayıb ödqovucu dərman kimi qəbul edilir. Kökümsovlarını toplayıb soyuq suda yuyub qurudandan sonra çay kimi dəmləyərək babasil xəstəliyinə qarşı içirlər.
Qurudulmuş meyvələrindən və yarpaqlarından çay hazırlayıb yel xəstəliyi və podaqra xəstəliklərinə qarşı içirlər. Bu məqsədlə qurudulmuş meyvələri və yarpaqları ayrı-ayrılıqda xırdalayıb qarışdırır, sonra ondan 2 xörək qaşığı 1 stəkan qaynar suda çay kimi dəmləyib gündə 2 dəfə, hər dəfə də yarım stəkan qəbul edirlər. Çiyələyin meyvələri qanazlığında və ümumi zəiflikdə eləcə də ağciyər xəstəliklərində qüvvətverici kimi çox faydalıdır.
Çiyələyin sağlamlıq üçün çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Ondan daha geniş istifadə etmək zəruridir. Təbiətin insanlara bəxş etdiyi saysız-hesabsız şəfalı bitkilərdən biri də itburnudur. İtburnu hələ qədimdən qürur, məhəbbət, gözəllik və cavanlıq simvolu olub. Onun çiçəkləri ilə gəlinləri, qəhrəmanları və hökmdarları bəzəyirdilər. İtburnu meyvələrindən dəmləmə, konsentrat, şərbət və mürəbbə şəklində bir sıra xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə edirlər. Müalicəvi xüsusiyyətlərinə görə, itburnu hələ qədimdən təbabətdə özünə layiqli yer tutub. Tərkibi bioloji fəal maddələr, C, A, K, P vitaminləri, pektin maddəsi, mikroelementlərlə zəngin olduğundan, itburnu orqanizmdəki müxtəlif xəstəliklərlə mübarizə aparmağa qadirdir. “İtburnu qaraciyər və öd, böyrək, sidik yolları xəstəliklərində, orqanizmin immuniteti zəifləyən vaxt, ürək damar sistemi, infeksion xəstəliklər zamanı istifadə olunur. Qrip olanda itburnu meyvəsindən istifadə çox vacibdir. Həmçinin qan təzyiqinin aşağı salınmasında, ateresklerozun müalicəsində tətbiqi çox gözəl nəticələr verir”, - deyə əczaçı texnoloq Sərxan Tağıyev bildirib.Bununla yanaşı, itburnu qanda xolesterinin miqdarını azaltdığına görə, damar kirəcləşməsinin, qanaxmaların qarşısını alır. Maddələr mübadiləsini normallaşdırır. O, ağız və diş əti xəstəliklərində də faydalıdır. Maraqlıdır ki, bədənin müqavimətini gücləndirən itburnu, həm də intellektual qabiliyyəti artıra, yaddaşı möhkəmləndirə bilir. İtburnu sinir sistemini sakitləşdirir, yorğunluğu götürür. Tərkibindəki dəmir elementlərinə görə, qan azlığı olanlara çox müsbət təsir edir. Həkimlər xüsusilə uşaqlar üçün onun dəmləməsindən, şərbətindən istifadəni zəruri sayılır. Şəkərli diabet zamanı da bu bitkinin olduqca böyük faydasi var.Ev şəraitində itburnu dəmləmək üçün onun uc hissəsini kəsib, azacıq əzmək lazımdır. Daha sonra üzərinə qaynar su töküb, 10-15 dəqiqə qaynatdıqdan sonra dəsmalla büküb, bir saat saxlayın. Tənzifdən süzdükdən sonra içmək olar. Yaxud ucu kəsildikdən sonra onu bağlı bir qaba, məsələn termosa töküb üzərinə qaynar əlavə edin. 10-12 saat ağzı bağlı saxladıqdan sonra istifadə etmək olar.
K5l5E_D1-gavalikimiler, almakimiler
K4L4E_D_- dikduran qaytarma
Cicek: Erkekciklerin sayi leceklerin sayindan 2-4 defe coxdur. Yumurtaliq ust ,alt, yarimalt veziyyetde ola biler, batiq , duz ,qabariq formali olur.
Yarpaq qurulusu: sade(alma ,armud, heyva),murekkeb(tek lelekvari- qizilgul, ucer-boyurtken, ciyelek)
Yarpaq yerlesmesi: novbeli duzulusludur. Yarpaqaltligi var.
Cicekqrupu: tek-tek(erik,heyva) ,qalxan(armud) ,sade salxim (gilas) , sade cetir (alma,albalı)
Tozlanma:heseratla carpaz tozlanma
Meyve tipleri: yalanci gilemeyve-itburnu , qizilgul
tumlu meyve- alma,armud, heyva
ceyirdekmeyve- saftalı, erik
fındıqcıq- itburnunun heqiqi meyvesi, topulqa
yigma findiqciq- ciyelek
yigma ceyirdekmeyve- boyurtken, moruq
Numayendeleri:topulqa, dikduran qaytarma,meyve itkileri, boyurtken, erik, cay cinqilotu
ot bitkileri- ciyelek,dikduran qaytarma,sirpencesi
bezek bitkileri- dovsan kelemi, yemisan, pirokanta(olmez kol), topulqa
Gulcicekliler fesilesine 4 cins aiddir:almakimiler, topulqakimiler, gavalıkimiler, itburnukimiler.
Fesileye aid olan bitkiler
İTBURNU (YABANI QIZILGÜL)
Budaqları , yarpaq damarları, saplaqları tikanlıdır. Murekkeb yarpaqlarinda 5-7 xirda sade yarpaq olur.Esl meyvesi findiqciq tukcukludur, yalanci meyvesi yeyilir
Gülcicekliler fesilesi maraqlı faktlar
Xalq təbabətində çiyələyin meyvəsindən podaqra və böyrəklərdə daş əmələgəlmə xəstəliyində, yarpaqlarında isə sidikqovucu dərman kimi istifadə edilir. Çiyələk eyni zamanda orqanizmin maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır və həzmolmanı asanlaşdırır, qaraciyərin və kisəsinin iltihabını aradan qaldırır. Çiyələk avitaminoz xəstəliyinə qarşı da yaxşı təsir göstərir.Çiyələyin təzə meyvələrindən, eləcə də qurudulmuş kökümsovlarından sulu bişirmə hazırlayıb ödqovucu dərman kimi qəbul edilir. Kökümsovlarını toplayıb soyuq suda yuyub qurudandan sonra çay kimi dəmləyərək babasil xəstəliyinə qarşı içirlər.
Qurudulmuş meyvələrindən və yarpaqlarından çay hazırlayıb yel xəstəliyi və podaqra xəstəliklərinə qarşı içirlər. Bu məqsədlə qurudulmuş meyvələri və yarpaqları ayrı-ayrılıqda xırdalayıb qarışdırır, sonra ondan 2 xörək qaşığı 1 stəkan qaynar suda çay kimi dəmləyib gündə 2 dəfə, hər dəfə də yarım stəkan qəbul edirlər. Çiyələyin meyvələri qanazlığında və ümumi zəiflikdə eləcə də ağciyər xəstəliklərində qüvvətverici kimi çox faydalıdır.
Çiyələyin sağlamlıq üçün çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Ondan daha geniş istifadə etmək zəruridir. Təbiətin insanlara bəxş etdiyi saysız-hesabsız şəfalı bitkilərdən biri də itburnudur. İtburnu hələ qədimdən qürur, məhəbbət, gözəllik və cavanlıq simvolu olub. Onun çiçəkləri ilə gəlinləri, qəhrəmanları və hökmdarları bəzəyirdilər. İtburnu meyvələrindən dəmləmə, konsentrat, şərbət və mürəbbə şəklində bir sıra xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə edirlər. Müalicəvi xüsusiyyətlərinə görə, itburnu hələ qədimdən təbabətdə özünə layiqli yer tutub. Tərkibi bioloji fəal maddələr, C, A, K, P vitaminləri, pektin maddəsi, mikroelementlərlə zəngin olduğundan, itburnu orqanizmdəki müxtəlif xəstəliklərlə mübarizə aparmağa qadirdir. “İtburnu qaraciyər və öd, böyrək, sidik yolları xəstəliklərində, orqanizmin immuniteti zəifləyən vaxt, ürək damar sistemi, infeksion xəstəliklər zamanı istifadə olunur. Qrip olanda itburnu meyvəsindən istifadə çox vacibdir. Həmçinin qan təzyiqinin aşağı salınmasında, ateresklerozun müalicəsində tətbiqi çox gözəl nəticələr verir”, - deyə əczaçı texnoloq Sərxan Tağıyev bildirib.Bununla yanaşı, itburnu qanda xolesterinin miqdarını azaltdığına görə, damar kirəcləşməsinin, qanaxmaların qarşısını alır. Maddələr mübadiləsini normallaşdırır. O, ağız və diş əti xəstəliklərində də faydalıdır. Maraqlıdır ki, bədənin müqavimətini gücləndirən itburnu, həm də intellektual qabiliyyəti artıra, yaddaşı möhkəmləndirə bilir. İtburnu sinir sistemini sakitləşdirir, yorğunluğu götürür. Tərkibindəki dəmir elementlərinə görə, qan azlığı olanlara çox müsbət təsir edir. Həkimlər xüsusilə uşaqlar üçün onun dəmləməsindən, şərbətindən istifadəni zəruri sayılır. Şəkərli diabet zamanı da bu bitkinin olduqca böyük faydasi var.Ev şəraitində itburnu dəmləmək üçün onun uc hissəsini kəsib, azacıq əzmək lazımdır. Daha sonra üzərinə qaynar su töküb, 10-15 dəqiqə qaynatdıqdan sonra dəsmalla büküb, bir saat saxlayın. Tənzifdən süzdükdən sonra içmək olar. Yaxud ucu kəsildikdən sonra onu bağlı bir qaba, məsələn termosa töküb üzərinə qaynar əlavə edin. 10-12 saat ağzı bağlı saxladıqdan sonra istifadə etmək olar.